Manastir Svetog Nikole se nalazi u istočnom delu današnje Kuršumlije na visokoj zaravni padine iznad ušća reke Banjske u Toplicu. Reč je o najstarijoj zadužbini Stefana Nemanje (1166-1196), koju je zajedno sa obližnjim manastirom Presvete Bogorodice, podigao između 1159-1166. godine, u Toplici, kojom je vladao kao udeoni knez.
Za vreme vladavine Stefana Prvovenčanog (1196-1227), crkvi je sa zapadne strane dograđen egzonarteks (trem) sa dvema visokim kulama zvonarama. Nakon dobijanja autokefalnosti Srpske pravoslavne crkve 1219. godine, u ovom manastiru smešteno je sedište topličke episkopije, a neko vreme i sedište mitropolije. Tokom vladavine kralja Milutina (1282-1321), crkvi je sa severne strane dozidana i jedna kapela. Iako je crkva bila živopisana, danas su ostali sačuvani samo malobrojni fragmenti.
Manastir Svetog Nikole proglašen je spomenikom kulture od izuzetnog značaja i predstavlja jednu od najznačajnijih crkvi srpske srednjovekovne istorije.